Ovofosfolipidy

1. Ovofosfolipidy (INITIUM, AdVitam, CorCordium)

Rys. 1 Ovofosfolipdy z żółtka jaja kurzego.

Nazwa lecytyna pochodzi od greckiej nazwy lekithos (λέκιθος) oznaczającej żółtko jaja. W 1846 Théodore-Nicolas Gobley wyizolował po raz pierwszy lecytynę z żółtka jaja, a w 1850 r. nadał jej obecnie obowiązującą nazwę. Fosfolipidy stanowią złożoną mieszaninę fosfatydów, których barwa kształtuje się od słomkowo – żółtej do ciemno -brązowej o konsystencji od płynnej do mazistej. Zarówno barwa jak i konsystencja zależy od źródła, z którego są izolowane fosfolipidy.
Fosfolipidy należące do grupy lipidów złożonych zawierających w swojej budowie cząsteczkę kwasu fosforowego są jednymi z najcenniejszych z biologicznego punktu widzenia związków o właściwościach prozdrowotnych, niezbędnych dla życia człowieka. Występują one powszechnie w świecie organizmów żywych: począwszy od eukariotycznych, takich jak ssaki, rośliny czy drożdże, aż do nieskomplikowanych form prokariotycznych. Najbogatszymi źródłami fosfolipidów są tkanka nerwowa, wątroba, żółtka jaj oraz nasiona roślin oleistych, szczególnie soi i rzepaku. Fosfolipidy z żółtka jaja kurzego charakteryzują się wyższą zawartością fosfatydylocholiny względem pozyskiwanej z materiału roślinnego (tab. 1).

Tabela 1 Skład frakcji fosfolipidowej pozyskanej z różnych źródeł (K. Zhang, 2015)

W naturze najbardziej rozpowszechnione są glicerofosfolipidy, w których dwie grupy hydroksylowe znajdujące się w pozycjach sn-1 i sn-2 szkieletu glicerolu są zestryfikowane kwasami tłuszczowymi, natomiast grupa hydroksylowa w pozycji sn-3 jest zestryfikowana kwasem fosforowym. Na różnorodność budowy glicerofosfolipidów wpływa z jednej strony zróżnicowany skład zawartych w nich kwasów tłuszczowych, a z drugiej strony możliwość tworzenia przez wolną grupę hydroksylową reszty fosforanowej wiązania estrowego z różnymi cząsteczkami o charakterze alkoholi, m.in. choliną, etanoloaminą, seryną czy inozytolem. W ten sposób wyróżnić można fosfatydylocholinę, fosfatydyloetanoloaminę, fosfatydyloserynę i fosfatydyloinozytol (rys. 2)

Rys. 1 Budowa naturalnych glicerofosfolipidów

Badania wykazały, że fosfolipidy pełnią różnorodne funkcje biologiczne i są fundamentalne dla wielu procesów życiowych. Ich szczególna rola wynika z faktu, iż wraz z cholesterolem i białkami stanowią one istotny komponent błon biologicznych decydując o ich półprzepuszczalnym charakterze. Dzięki swojej amfifilowej budowie pośredniczą w transporcie wielu związków przez błony biologiczne, bardzo często tworzą kompleksy z białkami czyli lipoproteiny (np. w osoczu krwi).
Fosfolipidy wzbudziły zainteresowanie przede wszystkim ze względu na ich właściwości prozdrowotne. Stwierdzono, że pełnią one istotną rolę w hamowaniu chorób zwyrodnieniowych wątroby, serca, naczyń krwionośnych i układu nerwowego. Właściwości fosfolipidów wynikają z faktu, iż związki te są nośnikami dwóch biologicznie aktywnych cząsteczek: w części polarnej są nimi cholina, seryna czy inozytol a w części niepolarnej wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Amfifilowy charakter cząsteczek fosfolipidowych powoduje, że mają charakter związków powierzchniowo czynnych, co ułatwia emulgowanie i trawienie tłuszczów w przewodzie pokarmowym. Fosfatydyloseryna jest silnie skoncentrowana w błonach komórek nerwowych, gdzie zapewnia funkcjonowanie procesów rozpoznawania i komunikacji międzykomórkowej.
Cholina zawarta w lecytynie jest niezbędna do syntezy neuroprzekaźnika acetylocholiny, regulującego m.in. oddychanie, pracę serca czy procesy związane z zapamiętywaniem i koncentracją uwagi. Substancja ta umożliwia prawidłowe przewodzenie sygnałów w systemie nerwowym i mózgu, wchodzi bowiem w skład osłonek mielinowych neuronów. Acetylocholina stosowana jest w leczeniu m.in.: chorób związanych z uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego (OUN) w tym choroby Alzheimera czy pląsawicy Huntingtona (Wang et al., 2018). Jednocześnie cholina wykazuje aktywność nootropową (poprawia funkcje poznawcze, pamięć) (Vilamarim et al., 2018). Ponadto spełnia rolę ochronną w stosunku do komórek wątroby zapobiegając odkładaniu się w nich tłuszczu. Cholina obniża również poziom cholesterolu, a redukując poziom homocysteiny zmniejsza ryzyko miażdżycy i chorób serca i właśnie w żółtku jaja jest aż ok. 1,5 g lecytyny i ok. 300 mg choliny.
Biologicznie aktywne nienasycone kwasy tłuszczowe z grupy n-3 i n-6 oprócz funkcji budulcowej w błonach biologicznych są prekursorami eikozanoidów – hormonów tkankowych wpływających na regulację układu sercowo-naczyniowego. Ponadto kwasy te wywierają pozytywny wpływ na gospodarkę lipidową organizmu poprzez obniżenie poziomu cholesterolu i triacylogliceroli w surowicy krwi. Zapobiegają również powstawaniu zakrzepów naczyniowych i obniżają ciśnienie krwi. Niedobór tych kwasów zwiększa podatność organizmu na infekcje. Kwas dokozaheksaenowy (DHA, 22:6, n-3) oraz eikozapentaenowy (EPA, 20:5, n-3) są niezbędne w prawidłowym rozwoju mózgu i siatkówki oka. Kwas linolowy (LA, 18:2, n-6) oraz kwas γ-linolenowy (GLA, 18:3, n-6) pełnią funkcję ochronną przed chorobami skórnymi takimi jak atopowe zapalenie skóry, łuszczyca, trądzik i alergie skórne.
Korzystny wpływ wymienionych długołańcuchowych kwasów na organizm człowieka spowodował, iż są one określane w literaturze jako Wielonienasycone Niezbędne Kwasy Tłuszczowe (WNKT) w ang. [PUFA = Polyunsaturated fatty acids]. Należy podkreślić, że zwłaszcza długołańcuchowe kwasy tłuszczowe z rodziny n-3 (omega 3) [EPA, DHA] są kluczowymi związkami życia i funkcji organizmu ludzkiego. Jeśli te kwasy wbudowane są w fosfolipidy mamy do czynienia z doskonałością tych związków.
Taka forma wbudowanych w strukturę lipidową kwasów tłuszczowych wykazuje maksymalną biodostępność w porównaniu z suplementami rynkowymi w których po prostu brak jest długołańcuchowych kwasów, w tym EPA i DHA. Kwasy tłuszczowe w takiej postaci występuję tylko w żółtku jaja.